Ảnh hưởng của thuốc lá điện tử tới cơ thể

Thuốc lá điện tử ngày càng được sử dụng phổ biến trọng xã hội. Ban đầu, đây là một liệu pháp hiện đại để giúp cai nghiện thuốc lá truyền thống. Tuy nhiên, nhiều nhà khoa học đã phát hiện ra nhiều vấn đề sức khỏe liên quan tới việc hút thuốc lá điện tử như các tổn thương phổi nặng, gia tăng tỷ lệ mắc và tử vong do bệnh tim mạch.

Trong một phân tích cắt ngang lớn được thực hiện trong dân số Hoa Kỳ, sử dụng thuốc lá điện tử có liên quan đến sự giảm sút tình trạng sức, tình trạng khó thở tăng cao hơn và tỷ lệ mắc các bệnh tim cao hơn, chẳng hạn như đau thắt ngực trái, đánh trống ngực, rối loạn nhịp tim hoặc bệnh mạch vành. Trong một phân tích cắt ngang của 400.000 người trả lời trưởng thành từ cuộc khảo sát BRFSS năm 2016, gần 70.000 người đã ghi nhận sử dụng thuốc lá điện tử và điều này có liên quan đến nguy cơ đột quỵ tăng  lên 71%, nguy cơ mắc nhồi máu cơ tim cấp tăng hơn 40%. Tương tự kết quả này, trong một phân tích hồi quy logistic thực hiện trên quần thể tham gia the National Health Interview Survays 2014 - 2016, sau khi điều chỉnh phơi nhiễm thuốc lá truyền thống và các yếu tố nguy cơ khác khác, sử dụng thuốc lá điện tử hàng ngày có liên quan đáng kể với sự gia tăng 79%  tỷ lệ mắc bệnh nhồi máu cơ tim cấp. Ngược lại, dữ liệu được lấy từ quần thể nghiên cứu  BRFSS 2016 - 2017 bao gồm gần 450.000 người tham gia cho thấy khi sử dụng đồng thời thuốc lá điện tử và thuốc lá thông thường thì có sự liên quan đến tỷ lệ mắc bệnh tim mạch cao hơn 36% so với chỉ hút thuốc lá thông thường.

Đáng chú ý, mỗi lần hút một điếu thuốc lá điện tử đưa vào phổi một lượng lớn các phân tử nhỏ nguy hiểm tới sức khỏe, chẳng hạn như các hạt bụi siêu mịn, kim loại nặng và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi. Các chuyên gia đã nghiên cứu 30 tình nguyện viên có độ tuổi 24 đến 32 tuổi, tất cả đều khỏe mạnh. Trong số những tình nguyện viên này có 10 người tự báo cáo việc sử dụng thuốc lá điện tử, 10 người tự báo cáo sử dụng thuốc lá truyền thống và 10 người báo cáo là không hút thuốc. Sau khi kiêng hút thuốc qua đêm với cả thuốc lá điện tử và thuốc lá truyền thống, các tình nguyện viên đã trải qua siêu âm tim tương phản để đo lưu lượng máu trong cơ tim tăng cấp tính (MBF) sau 01 lần sử dụng thuốc lá điện tử (15 nhát hút trong 7 phút) của thuốc lá điện tử phổ biến (loại pin 3.7 V kèm 18 mg nicotine) hoặc 1 điếu thuốc lá truyền thống (Camel Filtered, ≈ 0,8 mg nicotine). Họ trải qua quy trình kiểm tra tương tự ở lần thứ hai, lần này tiến hành trong suốt thời gian gây thiếu máu cục bộ bằng việc bơm băng cuốn ở tay, gây ra sự cường giao cảm tác động tới công co bóp cơ tim và nhu cầu oxy (MVO2), dẫn đến căng thẳng , tăng sản xuất oxit nitric và ảnh hưởng tới sự giãn mạch vành phụ thuộc vào lớp nội mô.

Đối với những người thuốc nhóm chứng, quy trình test gắng sức tiêu chuẩn dẫn đến sự gia tăng sinh lý mong đợi ​​từ  khi nghỉ của thể tích máu cơ tim (MBVol), tốc độ máu (MBVel) và MBF. Ngoài ra, những thay đổi này đều được quan sát theo tỷ lệ tăng MVO2, phản ánh chức năng nội mô bình thường.

Trong số những người hút thuốc lá truyền thống, có sự thay đổi gây ra do căng thẳng ở MBVol (-4,3 ± 5,3%) và chỉ tăng nhẹ từ phần còn lại ở MBVel (34,7 ± 8,9%) và MBF (30,5 ± 13,0%). Người dùng thuốc lá điện tử không chỉ có sự thay đổi về MBVol (-0,9 ± 2,9%) mà còn giảm (thay vì tăng) ở MBVel (-4,7 ± 6,6%) và MBF (-5,8 ± 6,6%). Cả hai mẫu này là bằng chứng về suy giảm chức năng nội mô mạch vành, nhưng các mẫu nhìn thấy với người sử dụng thuốc lá điện tử cho thấy sự suy giảm nhiều hơn so với những người hút thuốc lá truyền thống. Những phát hiện đặc biệt nguy hiểm vì chúng xảy ra ở những người trẻ tuổi khỏe mạnh.

Sau khi hút một điếu thuốc lá điện tử, áp lực động mạch ngoại biên tăng nhanh đáng kể đã được phát hiện cùng với nhịp tim tăng nhanh và cả hai thay đổi kéo dài đến 45 phút. Nó cũng chứng minh rằng, đối với những người sử dụng thuốc lá điện tử khỏe mạnh, sự thay đổi tỷ lệ thay đổi nhịp tim theo hướng cường giao cảm với phản xạ vagal giảm, cả hai đều là yếu tố nguy cơ tử vong do tim mạch. Điều thú vị là những tác dụng này không liên quan đến nicotine, vì nồng độ trong huyết tương của nó hầu như không thể phát hiện được.

Một nghiên cứu khác đã sử dụng siêu âm tim siêu âm để đánh giá chức năng thất trái trước và sau khi hút một điếu thuốc lá hoặc hút thuốc lá điện tử trong 7 phút với một lần nạp có nồng độ nicotine trung bình. Các tác giả nhận thấy rằng khi so sánh các thông số cơ bản ở cả hai nhóm, sau khi sử dụng thuốc lá thường xuyên, những người tham gia có Chỉ số Hiệu suất Cơ tim (Myocardial Performance Index) cao hơn, thời gian thư giãn đẳng tích kéo dài. Ngược lại, những người sử dụng thuốc lá điện tử không có thay đổi đáng kể về các thông số huyết động tức thời của cả chức năng tâm thu và tâm trương.

Trong một nghiên cứu nhỏ, hút thuốc lá điện tử trong > 30 phút (được coi là tương đương với hút thuốc lá truyền thống > 5 phút) gây ra tác dụng cấp tính bất lợi đối với độ cứng động mạch chủ và huyết áp, đây là những yếu tố dự báo nguy cơ tim mạch và tử vong do mọi nguyên nhân. Về tác dụng cấp tính hút các loại khói của thuốc lá điện tử ở những người khỏe mạnh, một nghiên cứu cho thấy sự gia tăng tạm thời của các thông số viêm và stress oxy hóa, do đó cho thấy rằng việc tiếp xúc với thuốc lá điện tử mà không có nicotine có thể gây ra bệnh lý mạch máu thông qua các loại phản ứng oxy  hóa và con đường kết dính các tế bào miễn dịch. Tương tự, một nghiên cứu lâm sàng nhỏ của Antoniewicz công sự chứng minh rằng các bụi mịn của thuốc lá điện tử hít cùng với nicotine có tác động tiêu cực đến chức năng mạch máu và phổi.

Trong một nghiên cứu của tác giả Putzhammer và cộng sự, sự tiếp xúc của các tế bào nội mô tĩnh mạch rốn với các hợp chất trong thuốc lá điện tử gây ra các con đường gây độc tế bào, ức chế sự tăng sinh tế bào và thay đổi hình thái tế bào khi so sánh với việc tiếp xúc với thuốc lá truyền thống. Một nghiên cứu trên động vật của tác giả Smith và cộng sự đã cho thấy thuốc lá điện tử cũng có thể cản trở quá trình chuyển hóa nội môi. Các thí nghiệm trên chuột 14 ngày tuổi cho thấy những con chuột tiếp xúc với thuốc lá điện tử có trọng lượng cơ thể thấp hơn so với những con chuột không tiếp xúc, không phân biệt nồng độ nicotine. Hơn nữa, những hơi thuốc lá điện tử này có thể gây ra những thay đổi hành vi dai dẳng sau này ở tuổi trưởng thành.

Nghiên cứu gần đây của tác giả Sohal tập trung vào phân nhóm thiết bị hút thuốc lá điện tử mới không đốt nóng (đặc biệt là IQOS), cũng tạo ra khoảng tối về tác dụng độc hại tiềm tàng của các sản phẩm này. Sau 72 giờ tiếp xúc với các hạt bụi không khí được tạo ra bởi các thiết bị thuốc lá điện tử không đốt nóng này, cả tế bào biểu mô phế quản và tế bào cơ trơn đều bị mất khả năng sống, và tăng giải phóng lactate dehydrogenase, collagen I và fibronectin, gây ảnh hưởng xấu đến chuỗi hô hấp ty thể. Đáng chú ý, nhiều hiệu ứng bất lợi gây ra do các hạt bụi mịn khi hút thuốc lá điện tử loại này tạo ra nhỏ hơn nhiều so với các hạt bụi mịn được tạo ra khi hút thuốc lá điện tử tiêu chuẩn

Mối lo ngại về các tác dụng phụ tới tim mạch cũng liên quan trực tiếp đến nicotine, được tìm thấy ở cùng nồng độ trong máu của những người sử dụng thuốc lá điện tử thời gian dài tương tự như những người hút thuốc truyền thống. Nicotine có tác động gây bệnh đã được biết đến từ lâu, chủ yếu liên quan đến việc giải phóng quá nhiều catecholamine, rối loạn nội mô và tăng đề kháng insulin. Nicotine trong thuốc lá điện tử đã được chứng minh là làm tăng nhịp tim sau khi kiêng hút thuốc qua đêm.

Liên quan đến chuyển hóa lipid, nicotine trong thuốc lá điện tử đã được chứng minh là làm tăng lượng axit béo bão hòa trong máu, làm giảm hàm lượng axit béo không bão hòa và gây tăng đề kháng insulin. Nicotine cũng thúc đẩy rối loạn chức năng nội mô, ức chế quá trình apoptosis của tế bào và tăng cường sự hình thành mạch, do đó, làm tăng mối lo ngại về vai trò của nó trong sinh lý bệnh xơ vữa động mạch và thậm chí phát triển ung thư. Điều thú vị là trong một thí nghiệm khác, chuột tiếp xúc với chất lỏng nạp để hút thuốc lá điện tử có các chỉ số chuyển hóa tốt hơn: giảm cholesterol toàn phần,  giảm cholesterol lipoprotein trọng lượng phân tử thấp và  giảm tỷ số lipoprotein trọng lượng thấp: lipoprotein trọng lượng phân tử cao. Tuy nhiên, cần thận trọng khi giải thích những kết quả này, vì lợi ích có thể nhận thấy này được đi kèm với sự gia tăng đáng kể men gan. Vì vậy, sự hình những thay đổi rõ ràng có lợi này lại phản ánh sự hại độc hại của chất lỏng thuốc lá điện tử tới các tế bào gan.

Do nhiều tác động không có lợi cho sức khỏe của việc hút thuốc lá, chúng tôi khuyến cáo các nhân viên y tế hãy tư vấn bệnh nhân và cộng đồng không sử dụng các loại thuốc lá điện tử và tích cực phòng chống tác hại của thuốc lá vì một trái tim khỏe mạnh.

ThS.BS. Lê Anh Tuấn - Viện Tim mạch Việt Nam.